در این مقاله به بررسی نقش سطوح در انتقال عفونت پرداخته شده است.
میکروارگانیسم‌های دارای تحمل بالا در برابر شرایط محیطی نامطلوب (استافیلوکوک‌های پوستی، Staphylococcus aureus، انتروکوک‌ها و غیره)، می‌توانند به راحتی بر روی سطوح بی‌جان زنده بمانند (برخی، حتی برای هفته‌ها!). بار میکروبی بالاتر و مواد آلی (ترشحات، مواد دفعی) نیز باکتری‌های گرم منفی حساس به خشک شدن را قادر می‌سازند تا برای مدتی طولانی روی سطوح زنده بمانند.
در بیشتر موارد، میکروب‌ها از طریق تماس به سطوح منتقل می‌شوند و سپس به میزان بیشتری گسترش می‌یابند. انگشتان، نقش اصلی را در این انتقال ایفا می‌کنند. پوست نوک انگشتان به دلیل ساختار برجسته و شیارهای موجود در بستر ناخن، در امتداد خطوط بالشتک استامپ ساخته شده است. برعکس، ته‌نشین شدن ذرات هوای آلوده روی سطوح، تنها در موارد خاص (مانند: انبار لوازم استریل) حائز اهمیت است.
تنها در مورد برخی از سطوح (به عنوان مثال: میزهای کار مورد استفادۀ مستقیم، سطوح مورد استفاده برای نگهداری ابزار و وسائل تمیز)، می‌توان از نقش کمکی ضدعفونی در پیشگیری از عفونت مطمئن بود. عقل سلیم حکم می‌کند که تکنیک‌های پاکسازی بهداشتی مؤثر برای سطوح دیگر (کف، دیوار) ضروری هستند.
عدم آلودگی
نمونه‌ها: استفاده از پوشش‌های یکبارمصرف روی میز کار اتصالات فنی، مانند: تجهیزات کنترل از راه دور یا اهرم زانویی برای شیرهای دستشویی؛ فعال کردن دستگیرۀ درب با آرنج یا ساعد به جای انگشتان، درب بازکن خودکار، پدال برای باز کردن تجهیزات ضدعفونی.
اقدامات پاکسازی
در محیط پزشکی تنها می‌توان فرآیندهای خاصی را در نظر گرفت:
◆ پاکسازی خشک با جاروبرقی‌های مخصوص سازگار شده (فیلترهای هوای خروجی غیرقابل نفوذ در برابر باکتری‌ها، پخش‌کنندۀ هوای خروجی) یا دستگاه مکش مرکزی با «سوکت مکش» نصب شده به دیوار؛ بدون برس، گردگیر یا جاروبرقی خانگی!
◆ پاکسازی مرطوب مبتنی بر پاک کردن با پارچه‌های مرطوب.
◆ پاکسازی خیس با پارچه یا زمین‌شوی. این امر، در گذشته به طور کلی با استفاده از «روش دو سطلی» انجام می‌شد، اما امروزه، سیستم‌های زمین‌شوی متناوبی ترجیح داده می‌شود که در آنها از یک وسیلۀ زمین‌شوی، تنها برای سطحی محدود (به عنوان مثال: برای یک اتاق) استفاده می‌شود و تنها یک بار غوطه‌ور می‌شود؛ یعنی در شرایط تمیز و در محلول تمیز کننده (به ادامۀ متن رجوع کنید).
دستگاه‌های کف‌شوی، به محبوبیت زیادی برای سطوح بزرگتر دست یافته‌اند. این دستگاه‌ها، از برس‌های پارچه‌ای پشمی یا دیسکی و محلول تمیزکننده برای پاکسازی کف استفاده می‌کنند؛ محلول تمیزکننده، در همان مرحله با استفاده از یک دستگاه قدرتمند مکش آب، مکش می‌شود. این امر به دنبال پاکسازی، اثر پاک‌کنندگی خوب و خشک شدن سریع سطوح را فراهم می‌کند. مطمئن شوید که برس‌ها و دیسک‌ها به درستی تمیز و ضدعفونی شده‌اند! مخازن دستگاه تمیزکننده باید پس از استفاده؛ تخلیه، تمیز و در جای خشک نگهداری شوند.
ضدعفونی سطح
برای ضدعفونی، اصولاً تنها باید از ضدعفونی‌کننده‌های تأیید شده استفاده کرد. انجمن بهداشت، میکروبیولوژی و پزشکی پیشگیرانۀ اتریش (ÖGHMP)، مسئول حفظ «فهرست تخصصی ÖGHMP» محصولات تأیید شده است. سایر فهرست ضدعفونی‌کننده‌ها را می‌توانید در وب‌سایت‌های انجمن بهداشت کاربردی (VAH) و مؤسسۀ رابرت کخ مشاهده کنید.
روش انتخابی، فرآیند پاک کردن با مالش و پاکسازی مرطوب یا خیس هم‌زمان یا متعاقب است.
فرآیندهای اسپری محبوب هستند، اما اثربخشی آنها تضمین شده نیست؛ باید از خیس شدن کامل سطوح اطمینان حاصل شود و این امر به طور خاص، در مورد سطوح اریب یا عمودی دشوار است! این عامل عدم قطعیت و تأثیر نامطلوب بر هوای تنفسی به هنگام استفاده از مواد نامناسب، دلایل مهمی علیه ضدعفونی اسپری هستند. ضدعفونی‌کننده‌های اسپری آماده، عموماً بر پایۀ الکل هستند؛ بنابراین در صورت استفاده روی سطوح بزرگ، خطر آتش‌سوزی را به دنبال دارند.
برای RUMED، باید سیاست‌های پاکسازی و ضدعفونی جداگانه‌ای تدوین شود تا از یک سو، اقدامات معمول را تعریف کند و از سوی دیگر، دستورالعمل‌هایی را در مورد شرایط نیازمند اقدامات ضدعفونی کاملاً هدفمند ارائه دهد.
نباید کارایی مواد ضدعفونی‌کننده را با مواد موجود بر روی سطوح نیازمند ضدعفونی بی‌اثر کرد. وجود مواد مبتنی بر پروتئین (مانند: خون، چرک و مواد دفعی)، می‌تواند اثر ضدعفونی‌کننده‌ها را کاهش داده یا آن را خنثی نماید. بنابراین، مواد ضدعفونی‌کننده، تنها باید روی سطوح از قبل تمیز شده استفاده شود.
عملکرد بسیاری از مواد ضدعفونی‌کننده (به ویژه: موارد دارای سورفاکتانت‌های کاتیونی)، تحت تأثیر نامطلوب صابون‌ها قرار می‌گیرد.بنابراین، نباید هیچ نوع مادۀ شوینده‌ای را به شویندۀ سطوح اضافه کرد.
باید با ملزم کردن پرسنل پاکسازی به پوشیدن دستکش، از تماس مستقیم با محلول ضدعفونی‌کننده جلوگیری کرد.
| گونه‌های Acinetobacter | 3 روز – 5 ماه |
| اسپورهای C. difficile | 5 ماه |
| E. coli | 1.5 ساعت – 16 ماه |
| انتروکوک (شامل: VRE) | 5 روز – 4 ماه |
| گونه‌های Klebsiella | 2 ساعت – 30 ماه |
| M. tuberculosis | 1 روز – 4 ماه |
| P. aeruginosa | 6 ساعت – 16 ماه |
| استافیلوکوک (شامل: MRSA) | 7 روز – 7 ماه |
| Candida albicans | 1 تا 120 روز |
| C. parapsilosis | 14 روز |
| Torulopsus glabrata | 100 تا 150 روز |
| ویروس مرتبط با SARS | 72 تا 96 ساعت |
| CMV | 8 ساعت |
| HAV، HBV | بیشتر از یک هفته |
| HIV | بیشتر از یک هفته |
جدول 6: پایداری باکتری‌های حائز اهمیت بالینی بر روی سطوح بی‌جان (BMC Infect Dis، 2006؛ 6: 130)
ضدعفونی دیوارها، سقف و اثاثیه
دیوارها و اثاثیۀ محل کار RUMED باید قابل شستشو باشند تا بتوان آنها را تمیز و در صورت لزوم به طور مؤثر ضدعفونی کرد. دیوارها باید به طور مرتب، تا ارتفاع کار تمیز شوند. ضدعفونی، تنها پس از آلودگی ضروری است (به عنوان مثال: پاشیدن ترشحات عفونی) (ضدعفونی با پاک کردن از طریق مالش).
میزهای کاری در محل نگهداری وسائل پزشکی تمیز و مواد کار باید تحت ضدعفونی معمولی، از طریق پاک کردن مالشی قرار بگیرند. با این حال، چنین اقداماتی تنها می‌تواند مکمل تکنیک‌های بسیار مهم‌تر عدم آلودگی (عدم لمس) باشد، اما جایگزین آنها نمی‌شود.
نگهداری وسائل پاکسازی و ضدعفونی
پارچه‌ها و زمینشویها، به هنگام استفاده برای پاکسازی و ضدعفونی، مقادیر قابل توجهی از میکروارگانیسم‌ها را جمع می‌کنند. برای جلوگیری از انتشار این میکروب‌ها، وسائل تمیزکننده تنها باید برای سطحی محدود و در فضایی مشخص استفاده شود.
میکروارگانیسم‌ها و به ویژه سودومونادها و انتروباکتری‌ها می‌توانند در پارچه‌ها، زمینشویها و برس‌های مرطوب و ضدعفونی نشدۀ ماشین پاکسازی به سرعت رشد کنند. بنابراین، وسائل نظافتی به هنگام نگهداری در حالت مرطوب، منبع میکروبی مهمی هستند. از این رو، وسائل نظافتی باید پس از استفاده دور ریخته شوند یا در پایان هر روز جمع‌آوری شده، تمیز شوند و در معرض ضدعفونی حرارتی قرار بگیرند. در صورت امکان‌پذیر نبودن ضدعفونی حرارتی (به عنوان مثال: در مورد برس‌های ماشین‌های پاکسازی)، باید وسائل پاکسازی را در معرض ضدعفونی شیمیایی قرار داد. از این موضوع اطمینان حاصل کنید که وسائل، قبل از ضدعفونی شیمیایی، کاملاً تمیز شده‌اند. سپس آنها را در طول شب یا حداقل به مدت شش ساعت در ظرفی حاوی مادۀ ضدعفونی‌کننده غوطه‌ور سازید. ضدعفونی‌کنندۀ مورد استفاده می‌تواند نوعی ضدعفونی‌کنندۀ سطحی باشد، اما باید از غلظتی بالاتر (دو برابر) از میزان مشخص شده برای ضدعفونی سطح، استفاده شود. محلول ضدعفونی‌کننده باید هر روز مجدداً پر شود. در صورت عدم استفادۀ فوری از وسائل یاد شده، باید آنها را در سریع‌ترین زمان ممکن خشک و در جایی خشک نگهداری کرد.
اهداف آموزشی
- درک اصول پاکسازی و ضدعفونی، تا بتوانید:
- این فرآیندها را به درستی اجرا کنید.
- اشتباهات را شناسایی کنید.
- نوآوری‌ها و پیشرفت‌های جدید را با دیدی انتقادی؛ ارزیابی و بررسی کنید و در صورت مثبت بودن، آنها را در روش‌های موجود ادغام کرده و مورد استفاده قرار دهید.
- الزامات پردازش مجدد وسائل پزشکی را درک کرده و قادر به ذکر آنها باشید.
- توانایی جهت‌گیری و درک فرآیندهای پاکسازی و ضدعفونی مورد استفاده در محیط کار (وسائلُ ساده، MIS و سایر ابزارهای خاص، تجهیزات فنی پزشکی، تجهیزات تنفسی و بیهوشی) و همچنین کاربردهای جانبی (بهداشت دست، ضدعفونی سطوح، ضدعفونی لباس‌های کثیف).
- سازماندهی و تضمین کیفیت اقدامات پاکسازی و ضدعفونی واگذار شده.
- تضمین محیطی بهداشتی در RUMED.