مفهوم استریلیزاسیون

مفهوم استریلیزاسیون بسیار مهم بوده و باید به آن پرداخته شود:

استريليزاسيون به سلسله عملياتي گفته ميشود كه طي آن تمامي موجودات زنده موجود در يك شيء يـا مـاده از بـين ميرود.

هر وسيله بحراني، بايد يكي از روشهاي استريليزاسيون را (بر اساس سازگاري اش) را طي كند.

هر وسيله اي كه با گرما و رطوبت سازگار است، بايد اتوكلاو شود. ايـن روش استريليزاسـيون، روش اصـلي مـورد استفاده در بخش استريليزاسيون است.

هر وسيله اي كه مقاوم به گرما، ولي با رطوبت ناسازگار است، بايد به روش گرماي خشك استريل شود. استريل نمودن با استفاده از گازهاي شيميايي، بايد در محفظه هاي تمام اتوماتيك، كه صحت فرآيند و ايمني كاربر را تضمين ميكند انجام شود.

استريل نمودن به روش غوطه ور نمودن وسيله در مواد شيميايي مايع، كه به صورت دستي انجام ميشود، هميـشه به عنوان آخرين گزينه انتخابي است. چون كنترل اين روش مشكل بوده و احتمـال آلـودگي مجـدد وسـايل در حـين آبكشي و خشك نمودن بسيار زياد است. همچنين امكان نگهداري وسيله، جهت استفاده در آينده را نميدهد.

نكته: در صورتي كه عمل پاكسازي قبل از فرآيند استريليزاسيون انجام نشده باشد، اسـتريل بـودن وسـايل پزشكي را نميتوان تضمين كرد. چرا كه هدف ما تامين وسايل استريل، جهت حفظ ايمني بيمار است.

ماهيت استريل

خطر استريل نشدن: استريل يا غير استريل بودن يك وسيله را نمـيتـوان بـا تكنيـك هـاي تحليلـي معمـول، مشخص كرد. اين مشكل را ميتـوان بـا شـمارش تعـداد ميكروارگانيـسم هـاي بـاقي مانـده بـر ابـزار، پـس از روش استريليزاسيون برطرف نمود. تعداد ميكروب هاي باقي مانده بستگي دارد به:

1. آلودگي اوليه (CO) (از لحاظ غلظت، حجم يا جرم) وسايلي كه استريل خواهند شد.
2. حجم (V) يا سطح (S )ابزاري كه استريل خواهند شد.
3. كارايي (E )فرايند استريليزاسيون، با تعداد كاهش اعشاري بيان ميشود.

بـراي مثـال اگـر در استريليزاسـيون جمعيت اوليه ميكروارگانيسم ها را از   ⁿ10 ميكروارگانيسم به ^m10 ميكروارگانيسم كـاهش دهـيم، كـارايي برابـر است با:

m – n = E

بعد از فرايند استريليزاسيون، متوسط تعداد (R )ميكروارگانيسم هاي موجود بر روي ابزار برابر است با:

كه R نشان دهنده احتمال، يا خطر استريل نشدن ابزار است.

مقدار R بايد تا حد ممكن كوچك باشد.

مقدار R از اهميت زيادي برخوردار است.

راهنماي دارويي اروپا و امريكا، رقم  ^6-10 را به عنوان حد اكثر مقدار R، در استريل نشدن ابزار تعيين نموده است .

در واقع استريل كردن تعداد بسيار زيادي از ابزار پزشكي، يك مفهوم نسبي است.

 و بر اساس تكنيكهاي تحليلي، استريل شدن يك سطحي از كيفيت اسـت كـه در يـك ميليـون ابـزار استريل شده بايد مورد بررسي قرار گيرد.

عوامل مؤثر بر كارايي فرآيند استريليزاسيون عواملي تأثيرگذار بر كارايي فرآيند استريليزاسيون شامل:

1. تعداد ميكروارگانيسمها
2. وجود مواد آلي
3. زمان
4. دما
5. رطوبت نسبي
6. استانداردسازي بار

كين در سال 1996 و روتالا در سال ،1993 موارد فوق را به عنوان عواملي كه بايـد جهـت انجـام يـك فراينـد استريليزاسيون خوب به آن توجه شود را مطرح نمودند.

تعداد ميكروارگانيسمها  : (CO)تعداد ميكروارگانيسم هاي موجود بر روي وسيله مورد استريل، بسيار مهم اسـت، چرا كه يكي از دو معيار اندازه گيري كارايي فرآيند استريليزاسيون، بررسي تعداد ميكروارگانيـسم هـاي موجـود بـر روي  وسيله قبل و بعـد از فرآينـد استريليزاسـيون اسـت. ارزش R يـا D بـه معنـاي مـدت زمـاني اسـت كـه يـك روش ستريليزاسيون نياز دارد تا 90 % ميكروارگانيسمها نابود شود و در ارزيابي روشهاي مختلف استريليزاسيون كاربرد دارد.

وجود مواد آلي (S) : وجود مواد آلي مانع نابودي ميكروارگانيسمها ميشود و لي از سوي ديگر، يكي از ساده تـرين عواملي است كه به راحتي ميتوان آن را برطرف نمود. وجود اين دو عامل (وجود مواد آلي و تعداد ميكروارگانيسم هـا)، دلايل قانع كنندهاي بر لزوم پاكسازي وسايل قبل از استريليزاسيون هستند، چرا كه با انجام عمليات پاكسازي، خطـرات تأثيرگذار بر فرآيند استريليزاسيون به حداقل ممكن كاهش مييابد.

زمان: عامل ديگري كه در ارزيابي موفقيت روشهاي مختلف استريليزاسيون كاربرد دارد زمان است. ارزش F بـه معني مدت زماني است كه همه اسپورهاي باكتري موجود در يـك سوسپانـسيون ميكروبـي، در دمـاي 121 °C نـابود ميشوند. از ارزش F، به عنوان روش مرجع در ارزيابي فرايندهاي مختلف استريليزاسيون استفاده ميشود.

دما: با افزايش دما، كارايي فرايند استريليزاسيون افزايش مييابد. البته اين در حالتي است كه افزايش دما بيشتر از محدوده دمايي رشد بهينه باكتري ها باشد. با انجام اين كار، مرگ ميكروارگانيسم ها افزايش مييابد.

رطوبت نسبي (RH) :رطوبت نسبي از تقسيم فشار جزئـي بخـار آب موجـود در سيـستم، بـر حـداكثر فـشار در سيستم (100 % اشباع) در دماي ثابت بدست ميآيد. افزايش رطوبت نسبي، با افزايش آب موجود در سلولها يا اسپورها همراه است كه نتيجه آن انجام بهتر (و سريعتر) فرايند استريليزاسيون است.

استانداردسازي بار: اندازه و نوع بسته ها بايد مطابق با اسـتانداردهاي بـين المللـي (47×28×28سـانتيمتر) باشـد.خصوصيات باري كه ميتواند استريل شود متفاوت از يكديگر است و با توجه به تعداد، اندازه ابزار، حجم بار و محتواي بسته ها فرق ميكند. اين نكته بسيار مهم است كه نوع فرآيند استريليزاسيون، بايد متناسب با نوع ابزاري كه قرار اسـت استريل شوند انتخاب گردد، چرا كه كارايي هر روش استريليزاسيون با توجه به نوع ابزار متفاوت است. (به عنوان مثـال استريل نمودن برخي از انواع لومنها، با استفاده از اتوكلاو پلاسما به دليـل عـدم نفـوذ كـافي عامـل اسـتريل كننـده، امكانپذير نميباشد.

مقاومت ميكروارگانيسم ها

حساسيت ميكروارگانيسم هاي مختلف به فرآيند غيرفعالسازي استريليزاسيون، وابسته به عواملي است كه قبلا ذكر شد. بـا اين حال، ميكروارگانيسم ها داراي يك مقاومت ذاتي و فطري، به فرآيند استريليزاسيون هستند. طبيعت ايـن مقاومـت، بـه تركيب ديواره سلولي بستگي دارد، يعني جايي كه ورود عوامل ضدعفوني كننده و استريل كننده را تنظيم مينمايد. نمودار حساسيت ميكروارگانيسمها به فرآيند استريليزاسيون

1. پريونها
2. اسپور باكتريها
3. مايكوباكتريومها (مايكوباكتريوم توبركلوزيس، مايكوباكتريوم آَويوم، مايكوباكتريوم چلوني) .
4. پروتوزوآها (كيستهاي ژيارديا، كريپتوسپوريديوم)
5. ويروسهاي كوچك بدون پوشش (پيكورناويروس، پليويروس، پاروويروس و برخـي روتـاويروسهـا، ويـروس هپاتيت A و E و نوروويروسها)
6. ويروسهاي بزرگ بدون پوشش (آدنوويروسها)
7. اسپور قارچها (آسپرژيلوس، آبزيديا) .8
8. اشكال رويشي باكتريها و قارچها
9.  ويروسهاي بزرگ با پوشش ليپيديHIV ,HCV ,HBV)، هرپس، آبله مرغان، سرخجه(