در این مقاله سعی کردیم به بررسی علت تغییر موارد در ابزار پزشکی بپردازیم با ما همراه باشید:
تغییرات مواد
تغییرات مواد می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد. اولین نشانۀ این تغییرات، سطح تغییر یافته است، زیرا عامل تغییر حملۀ خود را از اینجا آغاز می‌کند.
تغییراتی که به دلیل رسوبات یونی می باشند می‌توانند با آب پاکسازی یا بخار استریلیزاسیون حمل شوند. با این حال، این تغییرات تنها رسوبات سطحی هستند و در نتیجه، دستگاه‌های مربوطه پس از استریلیزاسیون، الزامات بهداشتی مرسوم را برآورده می‌سازد.
در صورتی که نتوان این باقی‌مانده‌ها یا رسوبات آلی را از ابزارها حذف کرد، احتمال آسیب شدید مواد زیرین، در نتیجۀ غلظت و اثرات محیط‌های مختلف (گرما، رطوبت) وجود دارد.
علائم آب
علائم آب می‌تواند به دلیل غلظت بالای یون‌ها در آب پاکسازی روی سطوح ایجاد شود. علائم آب در نتیجۀ تبخیر قطرات آب روی سطح ایجاد می‌شود. یون‌های حل شده در آب، قادر به تبخیر نیستند و بنابراین می‌توانند به شکل نوعی باقی‌مانده دیده شوند. هر چه غلظت یون‌ها در آب بیشتر باشد، این علائم زودتر مشاهده می‌گردد.
حاشیه‌های تیز، از ویژگی‌های بارز علائم آب است. شکل 3 علائم آب معمول را بر روی ابزار پزشکی نشان می‌دهد. این علائم معمولاً با شویندۀ اسیدی پاک می‌شود. مهم است که ابزارها را پس از پاکسازی با آب غیرمعدنی شستشو داد تا اثری از محلول‌های شوینده باقی نماند.
استریلیزاسیون وسائل دارای علائم آب با گرمای مرطوب، می‌تواند به بازپخت (واکنشی بین یون‌ها و مواد زیرین) منجر شود. سطوح ابزار در صورت تکرار این فرآیندها، به طور غیرقابل برگشتی تغییر خواهند کرد.
برای جلوگیری از ایجاد علائم آب، باید ابزارها را پس از پاکسازی کامل با آب غیرمعدنی آبکشی کرد.
شکل 3: علائم آب
رنگ‌های بازپخت
برخلاف آثار آب که می‌تواند پس از خشک شدن روی هر ابزار تمیز شده‌ای ظاهر شود، رنگ‌های بازپخت، تنها پس از عملیات حرارتی روی سطوح فلزی مشاهده می‌شوند. معمولاً این شکل از عملیات حرارتی به صورت استریلیزاسیون حرارتی مرطوب است.
همچنین برخلاف علائم آب، رنگ‌های بازپخت دارای حاشیه‌های مشخصی نیستند. آن‌ها غالباً روی ابزارهای پزشکی مورد استفاده برای مدت زمان طولانی ظاهر می‌شوند. این رسوبات رنگی توسط بقایای یونی فلزات سنگین (به عنوان مثال: از آب پاکسازی) یا رسوبات سیلیکات (به عنوان مثال: از محلول پاکسازی) ایجاد می‌شوند. این نوع ابزارهای تغییر رنگ یافتۀ مشخص در شکل‌های 4 و 5 نشان داده شده است.
یکی از یافته‌های بارز، وجود محتوای فسفر و سیلیسیم بالا بر روی سطوح در کنار یون‌های دیگری، مانند: سدیم، پتاسیم و کلر است.
عدم استفاده از آب غیرمعدنی برای آبکشی نهایی، می‌تواند به ایجاد بقایایی بر روی سطح منجر شود (شبیه به علائم آب فوق‌الذکر). یون‌ها همچنین می‌توانند از طریق پرده‌های استریلیزاسیون (حوله‌های پنبه‌ای)، کیفیت بخار (ضعف) یا از طریق اجزای خود دستگاه استریل‌کننده (مانند: آب‌بندی‌های درب و غیره) وارد دستگاه شوند.
در صورت استریل شدن چنین ابزاری، یون‌ها روی سطح، آنیله (سوخته) می‌شوند. در چنین مواردی از بازپخت، یون‌ها با مواد زیرین واکنش می‌دهند و باعث تغییر رنگ مشخصۀ قهوه‌ای مایل به آبی یا رنگین‌کمانی سطح می‌شوند.
شکل 4: رنگ‌های بازپخت ناشی از سیلیکات‌ها
شکل 5: تغییر رنگ سطحی رنگین‌کمانی ناشی از سیلیکات‌ها
می‌توان این تغییر رنگ‌ها را با پاکسازی سطح و با شویندۀ اسیدی از بین برد و در عین حال از آب غیرمعدنی برای آبکشی نهایی استفاده کرد تا از آسیب رساندن مواد شویندۀ اسیدی به مواد زیرین جلوگیری نمود.
در عین حال که این تغییرات سطحی هیچ گونه خطر جدی‌ای را برای مواد ایجاد نمی‌کند، اما محدودۀ بازرسی بصری برای تمیزی را محدود می‌سازد. همچنین این خطر وجود دارد که آسیب به سطح، زود تشخیص داده نشود و مواد به طور غیرقابل برگشت توسط عواملی چون خوردگی آسیب ببینند.
علل: استفاده از مواد شویندۀ مبتنی بر سیلیکون در آبکشی نهایی و همچنین به دلیل عدم آبکشی میانی کافی.
حذف: مواد شویندۀ بازی یا حذف مکانیکی، بسته به ماهیت و بار رسوبی.
پیشگیری: بهینه‌سازی آبکشی میانی (طولانی‌تر کردن یا استفاده از مراحل آبکشی میانی بیشتر)، استفاده از سایر مواد شوینده (استفاده از مواد شوینده با سیلیکات اندک).
خطرات: اثرات صرفاً زیبایی‌شناختی. هیچ خطری را برای بیمار ایجاد نمی‌کند.
تغییر رنگ ناشی از رسوبات آلی
باقیماندههای جراحی پروتئینی روی دستگاه‌های پزشکی نیز می‌تواند به تغییر رنگ منجر شود. این امکان وجود دارد که کثیفی‌های سطحی (کثیفی‌هایی که بقایای خشک شده را در خود جای داده‌اند)، در طول فرآیند پاکسازی به طور کامل حذف نشوند. این امر در شرایط زیر می‌تواند رخ دهد:
- ابزارهای جراحی دارای بار آلودگی به خصوص بالایی باشند و مقدار بسیار کمی از مواد شوینده برای چنین سطح بالایی از آلودگی استفاده شده باشد.
- در نتیجۀ تثبیت باقیماندۀ پروتئین به دلیل دمای بیش از حد پیش‌پاکسازی.
- به دلیل شروع پاکسازی پس از مدت زمان بسیار طولانی (فراهم شدن امکان خشک شدن کثیفی‌ها).
فرآیند استریلیزاسیون متعاقب در دماهای بالا، باعث «کیکی شدن»(سوختن) باقی‌مانده‌ها می‌شود و مکان‌های تیره‌ای را بر روی سطوح ایجاد می‌کند.
معمولاً می‌توان این علائم را در تشخیص اولیه با پاکسازی از طریق نوعی شویندۀ اسیدی از بین برد. در اینجا نیز باید از آب غیرمعدنی استفاده کرد تا از آسیب رساندن مواد شوینده به مواد زیرین جلوگیری شود. در صورتی که این علائم به موقع تشخیص داده نشود (به عنوان مثال: به هنگام پنهان شدن آن‌ها در زیر نوار برچسب)، مواد زیرین در معرض خطر آسیب ناشی از خوردگی قرار می‌گیرد.
شکل 6: رسوبات شناسایی شده پس از برداشتن نوار برچسب
شکل 7: عدم حذف کافی رسوبات آلی
علل: بقایای جراحی، آب محبوس شده در زیر نوار برچسب، خشک کردن، تثبیت با واسطۀ مواد ضدعفونی‌کننده (آلدئیدها، الکل)، دمای بیش از حد پیش‌پاکسازی در WD (بیشتر از 45 درجۀ سانتی‌گراد)، عملکرد ضعیف پاکسازی به دلیل باز نشدن کافی لولاهای بسته / پیش‌پاکسازی / عمل مکانیکی آبکشی / چرخۀ پاکسازی بسیار کوتاه، تشکیل کف زیاد، سایه زدن اسپری، بارگذاری بیش از حد سینی‌ها.
حذف: پاکسازی شدید با برس، در صورت لزوم؛ پاکسازی فراصوت با پشتیبانی پراکسید هیدروژن (خودکار، OxiVario)
پیشگیری: از نوار کدگذاری استفاده نکنید، وسائل را در اسرع وقت پس از استفاده تمیز کنید و هرگونه اثرات منجر به تثبیت را از بین ببرید.
خطرات: خطر عفونت. در نهایت به خطر شکستگی ناشی از ترک‌خوردگی حفره‌ای و تنشی منجر می‌شود.
شکنندگی / سفید شدن
تغییرات مواد سنتتیک در نتیجۀ شکنندگی و تَرَک تنشی ناشی از کاربرد مواد شیمیایی (به عنوان مثال: مواد کمکی آبکشی) یا اثرات دیگری مانند: قرار گرفتن در معرض اشعۀ ماوراء بنفش، فشار یا دمای بالا و گرمای مرطوب ایجاد شده در طول فرآیند استریلیزاسیون ایجاد می‌شود. عوامل اکسیدکننده می‌تواند به سفید شدن مواد سنتتیک منجر شود؛ این امر عموماً با افزایش زبری سطح همراه است. مناسب بودن مواد شیمیایی مورد استفاده باید از پیش بررسی شود و دستورالعمل‌های صادر شده توسط سازندۀ مادۀ شیمیایی به دقت رعایت شود.
شکل 8: شکستگی مواد به دلیل ترک‌خوردگی و یا شکنندگی
شکل 9: شکنندگی، سفید شدن
علل: سورفکتانت‌های موجود در مواد شیمیایی فرآیند که به همراه تنش مواد (تناسب انقباض، مانند: شکل 8) یا به دنبال استفاده از عامل اکسیدکنندۀ H2O2 (عمدتاً همراه با سفید شدن و افزایش زبری سطح، مانند: شکل 9) برجسته می‌شود.
حذف: امکان‌پذیر نیست.
پیشگیری: از کاربرد مواد شیمیایی فرآیند حاوی سورفکتانت (کمک‌های آبکشی)، برای پردازش مجدد دستگاه‌های سنتتیک خودداری کنید، قبل از خشک کردن، از آب غیرمعدنی برای آبکشی تمام باقیماندههای سورفکتانت استفاده کنید و از برنامه‌های پاکسازی خاص همراه با افزودن نوعی عامل اکسیدکننده برای تقویت عملکرد پاکسازی استفاده نکنید.
خطرات: به دلیل خطر بالقوۀ شکستگی در حین استفاده (در صورت عدم شناسایی عیب در طی بازرسی بصری یا آزمایش عملکردی) برای بیمار خطرناک است. در صورت محدود شدن شکنندگی به سطح (بسته به ماده)، زبری سطح افزایش می‌یابد و باعث مشکل بهداشتی می‌شود!
سایر تغییر رنگ‌ها
تغییر رنگ ناشی از باقیماندۀ مواد شوینده
شکل 10: تغییر رنگ ناشی از باقیماندۀ مواد شوینده
علت: مواد شیمیایی فرآیند، طی آبکشی میانی یا نهایی در WD به درستی حذف نمی‌شود (احتمالاً سایه‌زنی با اسپری).
حذف: به طور کلی با شستشوی مکرر در ضمن استفاده از نوعی عامل خنثی‌کننده یا کمک آبکشی اسیدی، می‌توان آن را پاک کرد (به دستورالعمل‌های سازنده توجه کنید!)
پیشگیری: آبکشی کامل میانی و نهایی با آب غیرمعدنی. از هرگونه سایه‌زنی اسپری خودداری کنید.
خطرات: به دلیل خطر احتمالی خوردگی ناشی از بقایای قلیایی در ابزارهای چشم‌پزشکی، برای بیمار خطرناک است.
تغییر رنگ ناشی از مواد شیمیایی اسیدی – مواد شویندۀ بازی
شکل 11: تغییر رنگ ناشی از مواد شیمیایی اسیدی – مواد شویندۀ بازی
علت: استفادۀ نامناسب از مواد شویندۀ بازی.
حذف: تنها به صورت مکانیکی، اما به دلیل خطر خوردگی کاملاً ضروری است.
پیشگیری: در صورت لزوم، دوز را برای پاکسازی اولیه و در WD بهینه کنید. همچنین در صورت لزوم، از عامل خنثی‌کنندۀ اسید سیتریک استفاده کنید.
خطرات: به دلیل خطر آسیب ناشی از خوردگی ثانویه، باید هر ابزار درگیر را فوراً از چرخۀ استفاده خارج کرد. هر ابزار دارای لولا را به دلیل خطر تَرَک خوردگی ناشی از تنش دور بیندازید.
تغییر رنگ ناشی از مواد شیمیایی اسیدی – عامل خنثی‌کننده
شکل 12: تغییر رنگ ناشی از مواد شیمیایی اسیدی – عامل خنثی‌کننده
علت: دوز بیش از حد عوامل خنثی‌کنندۀ اسید فسفر و یا آبکشی ناکافی پس از خنثی‌سازی.
حذف: تنها به صورت مکانیکی، محافظت کامل در برابر خوردگی.
پیشگیری: دوز را بهینه کنید، در صورت لزوم از عامل خنثی‌کنندۀ اسید سیتریک استفاده کنید.
خطرات: اثر صرفاً زیبایی‌شناختی. هیچ خطری برای بیمار یا ابزار ندارد، اما بازرسی بصری را مختل می‌کند.
تغییر رنگ ناشی از عوامل اکسیدکننده
شکل 13: تغییر رنگ ناشی از عوامل اکسیدکننده
شکل 14: تغییر رنگ ناشی از عوامل اکسیدکننده
علت: مواد شیمیایی مورد استفاده در فرآیند، اثر تقویت شده در صورت استفادۀ اضافی از عوامل اکسیدکننده.
حذف: شیمیایی، مکانیکی توسط سازنده.
پیشگیری: بدون برنامۀ پاکسازی خاص با افزودن نوعی عامل اکسیدکننده
خطرات: از دست دادن عملکرد کدگذاری که می‌تواند پیامدهای ایمنی داشته باشد (به عنوان مثال: در گیره‌های آنوریسم). در غیر این صورت، اثر صرفاً زیبایی‌شناختی است.
تغییر رنگ ناشی از پراکسید هیدروژن
این تغییرات سطحی در مورد لایه‌های نیترید آلومینیوم تیتانیوم سیاه (TiAlN) و نیترید کربن آلومینیوم تیتانیوم (TiAlCN) و همچنین، ابزارها و اجزای با پوشش اصلی نیترید تیتانیوم (TiN) یا نیترید زیرکونیوم (ZrN) طلای زرد دیده می‌شود.
شکل 15: پوشش TiAlN: تغییر رنگ
شکل 16: لایۀ TaAlN: کاملاً سفید شده
علت: فرآیند پاکسازی ویژه: واکنش سطحی با محلول‌های پاکسازی که پراکسید هیدروژن به آن اضافه شده است و یا محلول‌های پاکسازی به شدت قلیایی با pH بیشتر از 10 در دماهای 80 تا 90 درجۀ سانتی‌گراد.
حذف: تعمیر و یا پوشش جدید.
پیشگیری: از شوینده‌های خنثی و یا قلیایی خفیف استفاده کنید؛ برای شوینده‌های قلیایی از دمای 60 درجۀ سانتی‌گراد تجاوز نشود.
خطرات: از دست دادن ویژگی‌های مصرف اصلی مربوط به تابش نور و سایش کم؛ نیاز به مراقبت بیشتری دارد. در غیر این صورت، احتمال خراش و خطر خوردگی سایشی وجود دارد.