در این مقاله به شرح یکی از روش های فیزیکی به نام گرمای خشک در استریلیزاسیون پرداخته شده است.
روش هاي استريليزاسيون
روش هاي فيزيكي: مانند گرماي خشك و گرماي مرطوب
روش هاي شيميايي: مانند مايعات و گازهاي استريل كننده (از قبيل اتيلن اكسايد)
روش هاي فيزيكو- شيميايي : بخار با حرارت پايين (مانند فرمالدهيد) و گاز پلاسما (مانند هيدروژن پروكسايد)
در این مقاله به شرح یکی از روش های فیزیکی به نام گرمای خشک در استریلیزاسیون پرداخته شده است.
روش هاي فيزيكي
حرارت خشك (فور)
عمل میكروب كشي روش گرماي خشك، به نحو قابل توجه ي با وجود آلودگي و مواد آلي بر رو ي وسا يل محدود مي شود. به عنوان مثال اين موضوع در رابطه با روغن يا چربي صادق مي باشد، كه ميكروارگانيسم ها را اساس ا از گرما محافظت مي نمايد.
نفوذ گرم ي خشك در داخل مواد به آهستگي صورت مي گيرد و اين بدان معنا است كه وسايل بايد مدت زمان طولاني، در معرض گرماي خشك باشند . هواي گرم ، خورنده نيست ولي فرايند آن كند مي باشد و معمولا در دماي °C 170 براي مدت 60 دقيقه يا در دماي°C 150 براي مدت 150 دقيقه از آن استفاده مي شود.
اين سيستم ميكروارگانيسم ها را از طريق انعقاد پروتئين هاي موجود در آن نابود مي نمايد و كارايي آن به عوامل زير بستگي دارد:
- انتشار گرما
- كيفيت گرماي قابل دسترس
- مقدار اتلاف گرما
انواع فور يا آون
دو نوع فور كه معمولاً استفاده مي شوند شامل فور همرفتي ثقلي و فور همرفتي مكانيكي (جريان هو اي تسريع شده با فن) است.
- فور همرفتي ثقلي:
اين نوع فور از يك محفظه پوشيده شده با مقاومت الكتريكي بر ديواره داخلي آن و كانال يا منفذ تخل يه هوا بر د يواره بالايي آن تشكيل شده است . گردش جريان هوا، توسط افزايش دما و شوك حاصل از اختلاف دما به وجود مي آيد. به همين دليل اين فرآيند كندتر بوده و يكنواخت نيست.
- فور همرفتي مكانيكي:
اين نوع فور وسيله اي (مانند فن ) دارد كه باعث جابه جايي سريع هواي گرم و سهولت انتقال مستقيم گرما به بار يا بسته مي شود. به اين ترتيب زمان كمتري مورد نياز است و توزيع دما در آن بهتر انجام مي شود.
نحوه استفاده:
- از فور فقط وقتي استفاده مي شود كه نتوان وسايل را با حرارت مرطوب (اتوكلاو) استريل كرد.
- اين روش برا ي استريليزاسيون وسايل معيني كه نفوذ گرما به آن به راحتي صورت مي گيرد، مانند وسايل داراي حفرات بسته توصيه مي شود و براي مايعات توصيه نشده است.
- اين روش بر روي فلزات اثر خورندگي كمي دارد ولي اثر اكسيدكنندگي آن بيشتر است.
- وسايل شيشه اي را خراب نمي كند و از اين جهت شبيه بخار است.
- اگر چه استفاده از آن بر اي پتروليت ها و مايعات محدود است ، اما ابزار، مواد و تجهيزات زير را مي توان به وسيله گرماي خشك استرل نمود:
- تجهيزات تيز از جنس استيل ضد زنگ (قيچي و انبرها)
- سرسوزن، سرنگ هاي كريستالي، لوله ها، پي پت هاي شيشه اي، پودرهاي مقاوم به گرما
- مايعات و موادي كه محلول در چربي و مقاوم به آب هستند ، از قبيل روغن ها، سيليكون، پاراف ين، وازل ين،كرم ها و پودرهاي تالك
عامل استريل كننده:
- هواي گرم
مكانيسم عمل:
- مرگ ميكروبي در نتيجه ي انرژي منتقله و مكانيسم اكسيداسيون رخ مي دهد.
شرايط فرآيند:
- راهنماي روش كار دستگاه در مر اكز درما ني بر اساس بار ، حجم ، وزن و مقاومت وسا يل به حرارت ته ي ه
مي گردد. لازمه ي اين كار بررسي پارامترهاي معتبرسازي فرايند است.
- دما: دما در استريليزاسيون به وسيله گرماي خشك بايد بین °C170-160 باشد.
- زمان: مدت زمان مواج هي وسايل با گرما بايد مطابق با معتبرسازي سيكل باشد.
- اشاره به اين نكته لازم است كه مدت زمان مواجه وسا يل با گرما ، بعد از رسيدن فور به دما ي لازم °C170-160 حساب مي شود ، و نه از زما ني كه فور روشن مي شود تا به دما ي استريليزاسيون °C170-160 برسد.
رابطه بين زمان و دما در استريليزاسيون با گرماي خشك
تجهيزات
- فورها به شرط آن كه استانداردهاي سازمان استاندارد جهت استريليزاسيون ابزار پزشكي در مراكز درماني را داشته باشند مي توانند مورد استفاده قرار گيرند. اين استانداردها با يد توسط برنامه ملي تضمين كيفيت درمراقبت هاي پزشكي تدوين گردد.
اجراي روش
- آماده سازي و مرتب نمودن وسايل بايد با توجه به اين موضوع باشد كه حرارت خشك (فور ) يك عامل استريل كننده، جهت وسايل حجيم مي باشد.
- بايد كتابچه پروسيجر و كيفيت مطابق با راهنماهاي مشخص شده به وسيله بيمارستان تهيه شده و مورد تأييد مقامات بهداشتي باشد.
- در طي سيكل استريليزاسيون، نبايد درب دستگاه باز شود.
- در صورتي كه وسيله قرارداده شده در دستگاه فور ، يك هدايت كننده ضعيف گرما مانند پودر تالك است (يعني
گرما از آن خوب عبور نمي كند)، بايد به صورت يك لايه نازك در دستگاه قرار داده شود ، و مقدار آن (تالك) به اندازه اي باشد كه براي يك بار مورد مصرف پرسنل باشد.
مزايا و معايب اين روش
- مزايا: با استفاده از ا ين روش امكان استريل كردن وازلين، چربي و روغن و پودره اي مقاوم به حرارت و هر آنچه را كه نمي توان بوسيله گرماي مرطوب استريل نمود، وجود دارد.
- معايب: مدت زمان مورد نياز در اين روش طولاني است . معتبرسازي و صحه گذاري آن مشكل است و نيز وسايل را زود تخريب مي نمايد.
اصول پيشگيري از خطاها:
- معتبرسازي تجهيزات و اطمينان يافتن از اينكه كاليبراسيون خوبي براي تجهيزات انجام شده است.
- استريليزاسيون وقتي مؤثر مي باشد كه سرد ترين نقطه در دماي 170 درجه سانتیگراد به مدت 2 ساعت قرار گرفته شده باشد. بنابراين كاربر بايد اطلاعات دقيقي داشته باشد.
- انتخاب بسته بندي وسايل بايد براساس هدا يت گرمايي انتخاب شده باشد و نبايد از پارچه يا كاغذ براي اين منظور استفاده شود.
- اطراف وسايل: اطمينان يابيد كه بسته ها در تماس با ديواره نبوده و فضاي كافي بين بسته ها، جهت چرخش جريان هواي گرم برقرار باشد.
- از وسايل بسته بندي مناسب، مانند جعبه هاي فلزي و شيشه هاي نسوز كوزه اي شكل استفاده شود.
- بايد از انديكاتورهاي شيميايي و بيولوژيكي براي اطمينان از اثربخشي فرآيندها استفاده شود.