روش های ضدعفونی در استریلیزاسیون

ضدعفونی، باکتری‌های عامل بیماری (پاتوژن) را از بین می‌برد.‌ اما اسپور‌های باکتری کشته نمی‌شوند؛ با این حال، ضدعفونی در بسیاری از موارد کفایت می‌کند. ضدعفونی به این معنا است که دیگر امکان دریافت عفونت از اشیاء ضدعفونی شده، وجود ندارد (ضد عفونت).

هدف از ضدعفونی، کشتن میکروب‌ها و کاهش تعداد آنهاست تا اشیاء ضدعفونی شده دیگر قادر به انتقال عفونت نباشد.

 

نه؛ به ضدعفونی در خانه!

در سال‌های اخیر، مواد شوینده و پاک کنندۀ آنتی‌باکتریال بیشتری در بازار عرضه شده‌اند که عملکرد آنها بسیار بالاتر از اقدامات بهداشتی مورد نیاز در خانه است. آنها با توجه به اثرات سمی ‌و آلرژی‌زایی خود در محیط خانه، بیشتر از اعمال نقش محافظتی، سلامت انسان را در معرض خطر قرار می‌دهند. علاوه بر این، مواد فوق تصفیه خانه‌های فاضلاب را آلوده می‌کنند و حتی در غلظت‌های پایین نیز برای موجودات آبزی مانند: سخت‌پوستان و ماهی‌ها مضر هستند. این عوامل، تمامی باکتری‌ها از جمله: باکتری‌های مفید (اکثریت باکتری‌ها) برای زندگی روزمرۀ انسان را از بین می‌برند.

 

بنابراین، اقدامات ضدعفونی باید به بیمارستان و محیط‌های مشابه محدود شود و در محیط معمول خانه هیچ نیازی به آنها نیست. در مورد دوم، پاکسازی و اقدامات رفتاری اولیه برای اطمینان از استاندارد بهداشتی مناسب کافی هستند.

 

تنها در صورت توصیۀ پزشک معالج و در نتیجۀ دلایل خاص، به ضدعفونی در خانه نیاز است.

 

می‌توان ضدعفونی را با روش شیمیایی (مانند: الکل) یا فیزیکی (مانند: دما) انجام داد. ترکیب هر دو روش، به عنوان «فرآیند شیمیایی گرمایی» شناخته می‌شود.

 

ضدعفونی شیمیایی

در ضدعفونی شیمیایی، میکروارگانیسم‌ها توسط مواد شیمیایی خاصی از بین می‌روند. چندین ضدعفونی‌کنندۀ شیمیایی برای این منظور در دسترس قرار دارند. مناسب تلقی شدن آنها برای این منظور، مستلزم برآورده کردن شرایط زیر است:

• تا حد امکان دارای طیف وسیعی از عملکردها باشند و بتوانند چندین نوع پاتوژن را از بین ببرند.
• تنها به زمان مواجهۀ کوتاهی نیاز داشته باشند.
• در حضور پروتئین‌ها، مستعد از دست دادن کامل یا حتی اندک کارایی نباشند.
• بوی نامطبوع حتی به میزان کمتری نیز نداشته باشند.
• سبب هرگونه تحریک پوستی یا غشاهای مخاطی نشوند.
• بالاترین مشخصات سازگاری مواد را داشته باشند.
• دوستدار محیط زیست باشند.
• اقتصادی باشند.

برابر موارد مطروحه در لیست بالا، تصور می‌شود هیچ ضدعفونی‌کنندۀ ایده‌آلی وجود ندارد. بنابراین باید به دقت در مورد هدف استفاده از ضدعفونی‌کننده و ویژگی‌های حائز اهمیت فکر کرد.

عبارات زیر نشان دهندۀ عملکرد میکروب‌کشی (کشندۀ میکروب) مواد ضدعفونی‌کننده هستند:

• باکتری‌کُش = قادر به کشتن باکتری‌ها.
• باکتریو استاتیک = قادر به متوقف کردن رشد باکتری‌ها.
• قارچ‌کُش = قادر به کشتن قارچ‌ها.
• Fungistatic = قادر به متوقف کردن رشد قارچ‌ها.
• ویروس‌کُش = قادر به غیرفعال کردن ویروس‌ها (= نابود کردن ویروس‌ها).
• اسپور‌کش = قادر به کشتن ‌اسپور‌ها.

* فعالیت ویروس‌کُشی محدود؛ به این معنا که تنها ویروس‌های خاصی غیرفعال می‌شوند.

طیف عملکرد: باکتری‌کُشی، قارچ‌کُشی و ویروس‌کُشی.

 

◆ اطلاعات: ایجاد مقاومت باکتریایی در برابر مواد ضدعفونی‌کننده

بارها شنیده می‌شود که باید ضدعفونی‌کننده‌ها را عوض کرد تا میکروارگانیسم‌ها به آنها عادت نکنند و در نتیجه، در مقابل آنها مقاوم نشوند.

مطالعات علمی ‌نشان داده‌ است که به شرط استفادۀ صحیح از مادۀ ضدعفونی‌کننده، نیازی به چنین تغییری وجود ندارد. زیرا میکروارگانیسم‌ها تنها در صورتی می‌توانند به مواد ضدعفونی‌کننده عادت کنند که این ماده برای مدتی طولانی در دوز پایین استفاده شده باشد. تنها با افزایش یکبارۀ غلظت مادۀ ضدعفونی‌کنندۀ مورد استفاده، می‌توان میکروب‌های به ظاهر مقاوم را مجدداً نابود کرد.

 

لیست‌های تخصصی

ویژگی‌های میکروب‌کُشی (کشندۀ میکروب) مواد ضدعفونی‌کننده، بر اساس دستورالعمل‌های خاصی تأیید می‌شوند. اثربخشی توسط انجمن‌های تخصصی تأیید می‌گردد.

 

به عنوان مثال:

انجمن بهداشت، میکروبیولوژی و پزشکی پیشگیرانۀ اتریش (Österreichische Gesellschaft für Hygiene, Mikrobiologie und Präventivmedizin – ÖGHMP). www.oeghmp.at

انجمن بهداشت کاربردی آلمان (Verbund für angewandte Hygiene – VAH)

کمیسیون تخصصی مواد ضدعفونی‌کننده پس از انجام آزمایش، به تأیید مادۀ ضدعفونی‌کننده می‌پردازد و آن را در فهرست تخصصی قرار می‌دهد.

 

مواد فعال

چندین مادۀ ضدعفونی‌کننده وجود دارد. مهم‌ترین مواد و نمایندگان آنها در جدول لیست شده‌اند. معمولاً ترکیبی از مواد فعال مختلف در ضدعفونی‌کننده‌ها استفاده می‌شود تا طیف وسیعی از اثرات را تا حد ممکن پوشش دهد.

 

◆ اطلاعات: ضدعفونی‌کننده‌های بدون «آلدئید»

«آلدئیدها» و به ویژه «فرمالدئید»، موجب تحریک پوست و غشاهای مخاطی شده و می‌توانند باعث ایجاد حساسیت شوند. علاوه بر این، آنها از خاصیت تثبیت پروتئین برخوردار هستند و پروتئین‌ها توسط آنها دناتوره می‌شوند (تغییر می‌یابند) و به سطوح می‌چسبند. به همین دلیل، استفاده از آنها به عنوان ضدعفونی‌کننده رو به کاهش است. بسیاری از تولیدکنندگان، محصول خود را به عنوان «فاقد آلدئید» تبلیغ می‌کنند تا به کاربر اطمینان ‌دهند که این محصول به‌ طور کامل، عاری از آلدئید است. برعکس، اعلان «عاری از فرمالدئید» تنها به این معنا است که مادۀ ضدعفونی‌کننده فاقد فرمالدئید می‌باشد. با این وجود، به‌ طور کلی چنین محصولی حاوی آلدئید می‌باشد؛ زیرا انواع مختلفی از آلدئیدها وجود دارد.

«طیف عمل»، گروهی از میکروارگانیسم‌ها را نشان می‌دهد که نوعی فرآیند ضدعفونی خاص برای آنها مؤثر واقع می‌شود.

چهار طیف عملکردی مختلف بر اساس پروفایل‌های اثربخشی مواد ضدعفونی‌کننده در برابر عوامل پاتوژن، متمایز می‌شوند:

الف) قادر به کشتن «باکتری‌های رویشی»*، از جمله: «مایکوباکتریوم‌ها» و همچنین قارچ‌ها، از جمله:‌ هاگ‌های قارچی.

ب) قادر به غیرفعال کردن ویروس‌ها

ج) قادر به کشتن اسپور‌های باکتریایی عامل سیاه‌زخم.

د) قادر به از بین بردن ‌اسپور‌های باکتریایی عامل گانگرن گازی و کزاز.

بر این اساس، طیف عمل تنها از طریق استریلیزاسیون تضمین می‌شود.

 

 

طبقات مواد فعال مورد استفاده در ضدعفونی‌کننده‌های شیمیایی

مادۀ فعال	طیف عمل	حوزۀ کاربرد	مزایا	معایب
آلدئیدها: فرمالدئید گلوتارآلدئید گلیوکسال	عملاً تمام طیف را پوشش می‌دهند.	سطوح ابزارها	زیست تجزیه‌پذیر غلظت مصرفی پایین	رایحۀ نامطبوع آلرژی‌زا
الکل‌ها: اتانول n – پروپانول ایزوپروپانول	باکتری‌کُش قارچ‎کُش تا حدودی ویروس‌کُش	دست‌ها سطوح	شروع سریع عملکرد زیست تجزیه‌پذیر خشک شدن سریع به‌ طور کلی سازگاری مناسب با مواد	خطر آتش‌سوزی و انفجار، در صورت استفاده برای ضدعفونی سطوح بزرگ اثر چربی‌زدایی پوست
ترکیبات آمونیوم چهار ظرفیتی (QUATs)	بسته به ماده باکتری‌کُش قارچ‌کُش	ابزارها دست‌ها	اثر ثابت بدون بو	اثر نامطلوب، در صورت استفاده به همراه سورفکتانت‌های آنیونی (اثر صابون)
هالوژن‌ها: هیپوکلریت سدیم پوویدون آیوداین	عملاً تمام طیف را پوشش می‌دهد.	ابزارها دست‌ها (غشای مخاطی)	شروع سریع عملکرد	پروفایل زیست تجزیه‌پذیری ضعیف خورندۀ فلزات تحریک‌کنندۀ غشاهای مخاطی
ترکیبات پر پراکسید هیدروژن پراستیک اسید	عملاً تمام طیف را پوشش می‌دهد.	ابزارها غشاهای مخاطی آب	شروع سریع عملکرد زیست تجزیه‌پذیر	ناپایدار
فنول‌ها و مشتقات فنولی	باکتری‌کُش تا حدودی ویروس‌کُش	سطوح ابزارها	اثرات پروتئینی اندک عملکرد پاکسازی مناسب	پروفایل زیست تجزیه‌پذیری ضعیف خطرناک برای سلامتی

 

کاربرد ضدعفونی‌کننده‌های شیمیایی

ضدعفونی‌کننده‌ها بسته به حوزۀ کاربرد، از طریق غوطه‌ورسازی (به عنوان مثال: برای ضدعفونی دستی ابزار، در مورد دستگاه‌های پزشکی که نمی‌توانند تحت پردازش مجدد خودکار قرار گیرند)، پاک کردن (به عنوان مثال: سطوح) یا مالش (به عنوان مثال: ضدعفونی دست) استفاده می‌شوند. ضدعفونی اسپری از نظر اثربخشی قابل اعتماد نیست، اثر نامطلوبی بر کارکنان دارد و نسبت به روش‌های دیگر گران‌تر است؛ برای اینکه، در واقع تنها بخشی از مادۀ ضدعفونی‌کننده روی سطح قرار می‌گیرد.  در نتیجه، تنها در صورت قابل استفاده نبودن سایر روش‌ها (پاک کردن یا مالش)، باید مورد استفاده قرار گیرد.

 

ضدعفونی‌کننده بسته به محصول مربوطه، به شکل محلول آماده یا به صورت کنسانتره‌ای ارائه می‌شود که قبل از استفاده باید با آب مخلوط گردد.

 

 

هنگام استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده باید به نکات زیر توجه داشت:

• برای اطمینان از غلظت مناسب محلول مصرفی، باید دستورالعمل‌های سازنده را رعایت کرد. لازم است که از لوله‌های اندازه‌گیری یا سیستم‌های دوز، برای تعیین دوز استفاده نمود. در صورت استفاده از دوز بسیار کم، مادۀ ضدعفونی‌کننده به درستی عمل نخواهد کرد. همچنین، در صورت استفاده از دوز بیش از حد بالا، عملکرد ضدعفونی‌کننده بهتر نخواهد بود. بنابراین، این امر از هیچ‌گونه مزیتی برخوردار نیست و تنها به محیط زیست آسیب می‌رساند؛ گران است و می‌تواند به مواد آسیب برساند و از همه مهم‌تر، برای کارکنان مضر ‌باشد.

 

جدول دوز، استفاده از ضدعفونی‌کننده‌ها را تسهیل می‌کند (به ادامۀ متن مراجعه کنید).

• ضدعفونی‌کننده‌ها تنها باید برای هدف مورد نظر استفاده شوند. در حالی که این امر منطقی به نظر می‌رسد، اما همیشه در عمل رعایت نمی‌شود.
• نباید هیچ مادۀ شوینده‌ای (به عنوان مثال: پاک‌کننده‌های چندمنظوره) اضافه شود؛ زیرا این کار می‌تواند کارایی ضدعفونی‌کننده را کاهش دهد.
• کارکنان، همواره باید برای محافظت از خود به هنگام دست زدن به مواد ضدعفونی‌کننده (به جز ضدعفونی دست)، از دستکش‌های محافظ استفاده کنند.

• کارکنان باید آموزش لازم را دیده باشند.

 

 

جدول دوز:

رقیق‌سازی	1 لیتر	2 لیتر	3 لیتر	4 لیتر	5 لیتر
5/0 %	5 میلی‌لیتر	10 میلی‌لیتر	15 میلی‌لیتر	20 میلی‌لیتر	25 میلی‌لیتر
0/1 %	10 میلی‌لیتر	20 میلی‌لیتر	30 میلی‌لیتر	40 میلی‌لیتر	50 میلی‌لیتر
0/2 %	20 میلی‌لیتر	40 میلی‌لیتر	60 میلی‌لیتر	80 میلی‌لیتر	100 میلی‌لیتر
0/3 %	30 میلی‌لیتر	60 میلی‌لیتر	90 میلی‌لیتر	120 میلی‌لیتر	150 میلی‌لیتر
0/4 %	40 میلی‌لیتر	80 میلی‌لیتر	120 میلی‌لیتر	160 میلی‌لیتر	200 میلی‌لیتر
0/5 %	50 میلی‌لیتر	100 میلی‌لیتر	150 میلی‌لیتر	200 میلی‌لیتر	250 میلی‌لیتر
0/10 %	100 میلی‌لیتر	200 میلی‌لیتر	300 میلی‌لیتر	400 میلی‌لیتر	500 میلی‌لیتر

 

دوز چگونه محاسبه می‌شود؟

به عنوان مثال: فرد می‌خواهد 3 لیتر محلول 5/0٪ تهیه کند؛

1 لیتر = 1000 میلی‌لیتر

1000 میلی‌لیتر ……………… 100%

10 میلی‌لیتر …………………… 1%

5  میلی‌لیتر ……………………. 5/0%

بنابراین فرد برای 3 لیتر به 3 × 5 میلی‌لیتر = 15 میلی‌لیتر نیاز دارد.

 

تمرین:

5 لیتر محلول 2٪:                                                  4 لیتر محلول 25/0%:

1000 میلی‌لیتر                             %                      1000 میلی‌لیتر     %

….. میلی‌لیتر                                 1%                    ….. میلی‌لیتر         %1

….. میلی‌لیتر                                 2%                    ….. میلی‌لیتر         25/0 %

بنابراین فرد برای 5 لیتر به … میلی‌لیتر نیاز دارد. بنابراین فرد برای 4 لیتر به … میلی‌لیتر نیاز دارد.

 

تمرین عملی در مورد دقت دوز در کلاسهای آمورشی:

از شرکت کنندگان خواسته می‎شود تا 4 لیتر محلول 5/0٪ تهیه کنند. برای این منظور، لیوانی پلاستیکی به هر شرکت‌کننده داده می‌شود و از او خواسته می‌شود تا 20 میلی‌لیتر (به عنوان مثال: آب رنگی) مورد نیاز را بدون استفاده از هرگونه ابزار کمکی، برای تنظیم دوز از بطری به داخل ظرف بریزد. مقادیر آب به دست آمده با استفاده از یک سرنگ، ‌اندازه‌گیری شده و روی تختۀ سیاه نوشته می‌شود. غلظت‌های به دست آمده محاسبه شده و مورد بحث قرار می‌گیرد.

 

پاکسازی و ضدعفونی سطح

آلودگی با میکروارگانیسم‌ها

سطوح و اشیاء حاضر در مناطق پردازش مجدد دستگاه‌های پزشکی، می‌توانند توسط ابزارهای آلودۀ دست پرسنل، گرد و غبار و یا میکروارگانیسم‌ها آلوده شوند. برای کاهش این آلودگی، به هر دو نوع از اقدامات ضدعفونی انتخابی و عمومی ‌نیاز است. بنابراین، سطوح نواحی اجرای پردازش مجدد دستگاه‌های پزشکی، باید به راحتی قابل پاکسازی باشد و بتواند مواد ضدعفونی‌کننده را تحمل کند.

 

موارد زیر از یکدیگر متمایز می‌شوند:

• ضدعفونی معمولی
• ضدعفونی انتخابی
• پاکسازی

به ‌طور کلی برای ضدعفونی سطح، باید ضدعفونی‌کننده را روی سطح اعمال کرد و توزیع نمود (این امر به عنوان ضدعفونی «لایه‌بردار و پاک کردن» شناخته می‌شود). ضدعفونی اسپری تنها باید در موارد استثناء استفاده شود. این نوع از ضدعفونی‌کننده‌ها، تنها برای سطوحی توصیه می‌گردد که برای ضدعفونی از طریق پاک کردن مناسب نیستند.

• پوشیدن دستکش‌های محافظ، به هنگام استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده ضروری است؛ تا از مشکلات پوستی جلوگیری شود.
• محلول‌ها باید با آب سرد (حداکثر 25 درجۀ سانتی‌گراد) تهیه شوند و دوز آنها، طبق دستورالعمل سازنده آماده شود. آب سرد برای جلوگیری از تشکیل بخارات خطرناک مهم است.
• معمولاً برای ضدعفونی معمول، محلول‌های ضدعفونی‌کنندۀ بدون آلدئید در غلظت چهار ساعته کافی است (به عنوان مثال: با ÖGHMP یا VAH آزمایش شده است).

 

ضدعفونی معمول

سطوح کار در طول روز کاری، به‌ طور فزاینده‌ای کثیف‌تر و آلوده‌تر می‌شوند. ضدعفونی معمول عمومی ‌تمام سطوح محل کار و انبار، یک بار در روز و ترجیحاً در عصر و پایان روز کاری انجام می‌شود تا بار زیستی کلی را کاهش دهد.

برای پاک کردن، ترجیحاً از پارچه‌های یکبار مصرف آغشته به ضدعفونی‌کنندۀ سطوح استفاده کنید. کشوها باید حداقل هر سه ماه، یک بار خالی شده و پاک شوند. به نظر می‌رسد که تنها در منطقۀ غیرتمیز محل پردازش مجدد دستگاه‌های پزشکی به ضدعفونی کف، نیاز باشد.گ

 

 

ضدعفونی انتخابی سطح

ضد عفونی انتخابی سطح، به معنای ضدعفونی سطوح در حضور آلودگی قابل مشاهده (آلودگی با خون، بزاق و غیره) است. جرم های درشت با پارچۀ یکبار مصرف آغشته به مواد ضدعفونی‌کننده پاک می‌شوند و پارچه بلافاصله دور انداخته می‌شود. سپس و در ادامه، ضدعفونی واقعی سطح انجام می‌شود و مقدار زیادی از مادۀ ضدعفونی‌کننده در طی این مرحله بر روی ناحیۀ مورد نظر استفاده می‌شود.

در خصوص ضدعفونی انتخابی، به شروع سریع اثرگذاری نیاز است. الکل، به عنوان سریع‌ترین شروع اثرگذار است. برای این منظور، از نوعی ضدعفونی‌کنندۀ سریع بر پایۀ الکل استفاده می‌شود. برای جلوگیری از خطر آتش‌سوزی یا انفجار، باید استفاده از این نوع ضدعفونی‌کننده‌ها را به سطوح کوچک محدود کرد. بنابراین، این مواد در هیچ شرایطی نباید برای ضدعفونی تجهیزات الکتریکی داغ شده (مانند: چراغ‌های محل کار) استفاده شود. علاوه بر این، باید از این موضوع اطمینان حاصل کرد که مناطق نیازمند ضدعفونی با الکل‌ سازگار است؛ زیرا در غیر این صورت، ممکن است که مواد ضدعفونی شده آسیب ببیند (به عنوان مثال: پلکسی‌گلاس).

 

پاکسازی

کف زمین باید در پایان یا قبل از شروع هر روز کاری با پاک‌کننده‌های چندمنظورۀ سازگار با محیط زیست تمیز شود.

 

 

خط ‌مشی‌های پاکسازی و ضدعفونی

باید نوعی خط‌مشی پاکسازی و ضدعفونی خاص برای هر مؤسسه تدوین شود و در صورت لزوم هر بخش دارای خط‌مشی جداگانه‌ای باشد.

برای انجام این کار، باید محدودۀ وظایف مشخص شوند؛ مناطق با الزامات مختلف تعریف شده، روش‌ها و همچنین مواد شوینده و ضدعفونی‌کنندۀ سازگار با مواد و الزامات مربوطه مشخص گردد. همین طور باید مشخص گردد که: «چه کسی وظایف مختلف را انجام می‌دهد و چه کسی مسئول این وظایف است؟» برای این منظور، به پیش‌بینی‌هایی برای بازرسی نیاز است.

 

 تدوین خط‌مشی ضدعفونی

نیازی به تعویض محصولات ضدعفونی‌کننده بر پایۀ نوعی روش دائمی نیست. در حالی که به لحاظ نظری، امکان ایجاد مقاومت باکتریایی نسبت به مواد ضدعفونی‌کننده وجود دارد (به ویژه در صورت استفادۀ مداوم از دوز پایین)، این امر در عمل هیچ اهمیتی ندارد. اگرچه؛ محصول اغلب تغییر می‌کند، اما مادۀ فعال، بدون تغییر باقی می‌ماند و در واقع، مادۀ فعال مشابهی تحت نام دیگری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بر این اساس، باید دلیل خوبی برای جایگزینی محصول با تجربۀ خوب قبلی وجود داشته باشد.

معیارهای جایگزینی ضدعفونی‌کننده می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• عدم تحمل توسط پرسنل
• ناسازگاری مواد
• بوی نامطبوع
• نگرانی در مورد سازگاری با محیط زیست
• قیمت
• مشکلات تحویل

قبل از انتخاب یک محصول خاص، توصیه می‌شود که محصول در محل مصرف خاص و با در نظر گرفتن جنبه‌های یاد شده، مورد آزمایش قرار بگیرد.

رویه‌های زیر به هنگام تنظیم خط‌مشی ضدعفونی توصیه می‌شود:

• مشاوره با تیم کنترل عفونت و مدیر کنترل عفونت بیمارستان.
• تهیۀ فهرستی از شیوه‌های ضدعفونی مورد استفادۀ فعلی.
• مشاوره با کارکنانی که وظیفۀ ضدعفونی به آنها محول می‌شود (سازگاری مواد، اثرات محرک و غیره).
• جمع‌آوری تمامی اسناد مربوط به محصولات آینده‌نگر (نظرات کارشناسان، گواهی‌های مربوط به بی‌ضرر بودن، برگه‌های ایمنی داده‌ها و غیره).
• مشاوره با واحد خرید (قیمت‌ها، شرایط تحویل و غیره).
• تنظیم خط‌مشی.
• اجرای آزمایشی (به عنوان مثال: سه ماه).
• ثبت تمامی بازخوردها و انجام اصلاحات لازم.
• اتخاذ خط‌مشی، توسط کمیسیون کنترل عفونت (بهداشتی).

به نظر می‌رسد که برای اطمینان، تخصیص مسئولیت‌ها و صلاحیت‌ها از اهمیت بالایی نسبت به انطباق با خط‌مشی‌های پاکسازی و ضدعفونی برخوردار باشد.

 

خط‌مشی پاکسازی و ضدعفونی برای بخش‌های تأمین استریل مرکزی تجهیزات پزشکی (نمونه)

خط‌مشی پاکسازی و ضدعفونی: پردازش مجدد دستگاه‌های پزشکی (نمونه)

وضعیت:

شیء	محصول / فرایند	غلظت	زمان مواجهه	فراوانی	روش	ترکیبات
دست‌ها	شوینده		–	در صورت آلودگی	شستشو	صابون مایع
	ضدعفونی کننده	مهم است	30 ثانیه	به دستورالعمل مراجعه کنید	مالش	محصول بر پایۀ الکل
تجهیزات (مانند: حمام فراصوت)	شوینده		–	روزانه	پاک کردن
	ضدعفونی کننده			روزانه	پاک کردن	ضدعفونی‌ کنندۀ سطح
کف بخش تمیز	شوینده		–	روزانه	پاک کردن
	ضدعفونی کننده	مهم است		انتخابی	پاک کردن	ضدعفونی کنندۀ سریع بر پایۀ الکل
کف بخش غیرتمیز	شوینده		–	روزانه	پاک کردن
	ضدعفونی کننده			روزانه	پاک کردن	ضدعفونی کنندۀ سطح
سطوح کار در بخش تمیز / غیر تمیز	شوینده		–	روزانه	پاک کردن
	ضدعفونی کننده			روزانه	پاک کردن	ضدعفونی کنندۀ سطح
روشویی	شوینده		–	روزانه	پاک کردن
پارچۀ نظافت و گردگیری	ضدعفونی حرارتی	برنامۀ جوشاندن		روزانه	ماشین شستشو
لباس محافظ	ضدعفونی حرارتی	برنامۀ جوشاندن		روزانه	ماشین شستشو

 

ضدعفونی حرارتی

ضدعفونی حرارتی به معنای ضدعفونی با استفاده از حرارت است. این امر، از واقعیت حساسیت باکتری‌های معمولی به گرما و غیرفعال شدن اکثر آنها در دمای 60 درجۀ سانتی‌گراد و حتی بی‌ضرر شدن ویروس هپاتیت B در دمای 90 درجۀ سانتی‌گراد (5 دقیقه) بهره می‌برد.

ضدعفونی حرارتی وسایل پزشکی

معمولاً پاتوژن‌های موجود در دستگاه‌های ست شوی و ضدعفونی (WD) مورد استفاده، برای پردازش مجدد ابزارها و سایر وسایل پزشکی (مانند: پرده‌های جراحی) با استفاده از گرما غیرفعال می‌شوند.

 

مفهوم A₀

استاندارد «EN ISO 15883-1»، از اصطلاح A_0، به عنوان معیاری برای از بین بردن میکروارگانیسم‌ها در فرآیندهای گرمای مرطوب (آب گرم) استفاده می‌کند. در مورد این نوع فرآیند ضدعفونی، می‌توان انتظار داشت که دمای پایدار، در طی یک دورۀ زمانی خاص، تأثیری قابل پیش‌بینی بر میکروارگانیسم‌های دارای سطح خاصی از مقاومت داشته باشد. در صورت رعایت این مقادیر، می‌توان فرض کرد که فرآیند مزبور، کاهش ضروری تعداد میکروارگانیسم‌ها را تضمین می‌کند. با این حال، پیش‌شرط موجود این است که دستگاه‌ها از قبل کاملاً تمیز شوند.

 

مقادیر A₀ برای فرآیندهای ضدعفونی حرارتی

مقدار A₀ حاصل، به گونه و تعداد میکروارگانیسم‌های موجود بر روی دستگاه‌های پزشکی تحت پردازش مجدد و همچنین به مراحل پردازش مجدد متعاقب (مانند: استریلیزاسیون) و استفادۀ مورد نظر بستگی دارد.

وظیفۀ تعیین مقادیر A₀ بر عهدۀ تیم کنترل عفونت یا مدیر کنترل عفونت بیمارستان است و توصیه‌های زیر به عنوان راهنمای کلی ارائه می‌شود:

استفاده از مقدار A₀ 60، به عنوان حداقل مقدار برای دستگاه‌های پزشکی غیربحرانی، یعنی دستگاه‌های پزشکی در تماس با پوست سالم (مثلاً روتختی) در نظر گرفته می‌شود.

مشروط بر فرض وجود سطح پایینی از آلودگی میکروبی در دستگاه‌های پزشکی (MDs) نیمه‌بحرانی و احتمال پایین وجود میکروارگانیسم‌های پاتوژن مقاوم در برابر حرارت، می‌توان از مقدار A₀ 600، برای دستگاه‌های پزشکی نیمه‌بحرانی استفاده کرد.

مؤسسۀ رابرت کخ، ضدعفونی حرارتی با مقدار A₀ حداقل 3000 را برای تمام وسایل پزشکی بحرانی با قابلیت آلوده شدن توسط میکروارگانیسم‌های مقاوم در برابر حرارت مانند ویروس‌های هپاتیت B را توصیه می‌کند که برحسب کاربرد مورد نظر با خون یا نواحی استریل فیزیولوژیک بدن در تماس قرار می‌گیرند.

به عنوان مثال: مشروط بر تحمل حداقل 5 دقیقه‌ای این دما توسط سطوح دستگاه‌های پزشکی تحت ضدعفونی، می‌توان این امر را با قرار گرفتن در معرض آب داغ 90 درجۀ سانتی‌گرادی محقق کرد.

 

دمای فرآیند (درجۀ سانتی‌گراد)	زمان مواجهه برای A0 = 3000 (به عنوان مثال: I-WD از جمله هپاتیت B)		زمان مواجهه برای A0 = 600 (به عنوان مثال: I-WD از جمله هپاتیت B)		زمان مواجهه برای A0 = 60 (به عنوان مثال: WD لگن بیمار)
	ثانیه	دقیقه	ثانیه	دقیقه	ثانیه	دقیقه
65	94868	1/1581	18974	2/316	1897	6/31
70	30000	0/500	6000	0/100	600	0/10
75	9487	1/158	1897	6/31	190	2/3
80	3000	0/50	600	0/10	60	0/1
85	949	5/15	190	2/3	19	3/0
87	599	0/10	120	0/2	12	2/0
90	300	0/5	60	0/1	6	1/0
93	150	5/2	30	5/0	3	1/0
95	95	6/1	19	3/0	2	03/0

 

I- WD: دستگاه شستشو / ضدعفونی ابزارها

مقادیر A₀ برای دستگاه‌های پزشکی مورد استفاده، جهت کاربردهای مختلف

 

فرآیند ضدعفونی حرارتی خودکار، شامل پنج مرحله می‌باشد:

1) شستشوی اولیه: شستشوی اولیه در آب سرد، بدون هرگونه مادۀ اضافی به منظور حذف ذرات درشت خاک.

2) پاکسازی: پاکسازی در دمای 40 تا 60 درجۀ سانتی‌گراد با مواد شویندۀ دوزبندی شده انجام می‌شود.

3) شستشوی میانی: محلول پاکسازی با استفاده از آب گرم یا سرد پاک می‌شود.

4) ضدعفونی: ضدعفونی حرارتی با آب غیرمعدنی و در دمای بین 80 تا 93 درجۀ سانتی‌گراد انجام می‌شود. برای از بین بردن ویروس‌های هپاتیت B مقاوم در برابر حرارت، به دمای حداقل 90 درجۀ سانتی‌گراد به مدت 5 دقیقه یا 85 درجۀ سانتی‌گراد به مدت 16 دقیقه نیاز است (به مفهوم A₀ مراجعه کنید).

5) خشک کردن

 

3-2-2: رویۀ مورد استفاده در پردازش مجدد خودکار

◆ بلافاصله پس از استفاده (در محل استفاده)، کثیفی‌های آلی را با پارچۀ سلولزی پاک کنید (مانند: بقایای بافت، چرک، مواد چسبنده‌ای نظیر سیمان و استخوان).

◆ حمل و نقل ضد آلودگی به دستگاه شستشو – ضدعفونی‌کننده.

◆ آماده‌سازی دستگاه‌هایی که باید ضدعفونی شوند: جداسازی به اجزای جداگانه، ابزارهایی با اتصالات باز.

◆ ابزارهای ظریف (مانند: پروب‌ها) را در قفسه‌ها یا تکیه‌گاه‌های ویژه، ایمن کنید.

◆ سینی‌ها را بیش از حد بارگذاری نکنید.

◆ به سایه‌افشانی ناشی از اجسام بزرگتر توجه کنید.

◆ ابزارهای لومن: چرخ دستی‌های بارگیری مناسب با امکانات پاکسازی (پاکسازی داخلی).

◆ ابزار را از نظر وجود بقایا بازرسی کنید.

◆ در صورت لزوم، پاکسازی و ضدعفونی را تکرار کنید.

 

از آنجایی که برنامه به‌طور خودکار اجرا می‌شود، خطر خطاهای اپراتور، بسیار کمتر از موارد ضدعفونی شیمیایی است (دوز نادرست، زمان نگهداری بسیار کوتاه، اشتباهات منجر به آلودگی مجدد). از این رو ضدعفونی حرارتی، ایمن‌ترین روش ضدعفونی است.

ضدعفونی حرارتی در دستگاه‌های شستشو: ضدعفونی باید بر فرآیندهای شیمیایی یا شیمیایی- حرارتی اؤلویت داشته باشد (مؤسسۀ رابرت کخ).

 

فرآیندهای ضدعفونی شیمیایی – حرارتی

برخی از وسایل پزشکی، دمای بالای مورد نیاز برای ضدعفونی حرارتی را تحمل نمی‌کنند (به عنوان مثال: آندوسکوپ‌های انعطاف‌پذیر). این دستگاه‌های پزشکی با استفاده از فرآیندهای ضدعفونی شیمیایی – حرارتی خودکار، تحت پردازش مجدد قرار می‌گیرند. این امر، بدان معنا است که: ضدعفونی شیمیایی با دمای بالاتر از دمای محیط (حداکثر تا 60 درجۀ سانتی‌گراد) ترقی یافته و تسریع می‌شود. (واکنش‌های شیمیایی در دماهای بالا سریع‌تر انجام می‌شود. به همین دلیل است که بیماری‌های عفونی، باعث ایجاد تب می‌شوند؛ زیرا واکنش‌های شیمیایی بدن ما در دمای بالاتر بدن تسریع می‌شوند و امکان مبارزۀ سریع‌تر با عوامل بیماری‌زا فراهم می‌گردد).